تشخیص استرس در کودکان: علائم استرس در کودکان چیست؟

گام اول در درمان استرس و اضطراب، چه برای کودکان و نوجوانان و چه در بزرگسالان، تشخیص دقیق این اختلال روانی در بیمار است. معمولا برای تشخیص استرس در کودکان در سنین مختلف، علائم متنوعی ظاهر می‌شوند که پزشک متخصص اعصاب و روان، باید به آن‌ها توجه داشته باشد. از مهم‌ترین علائم استرس و اضطراب در کودکان و نوجوانان، می‌توان به بدخلقی، گریان بودن، نگرانی در مورد امور روزمره، شکایت از مدرسه و بیش از حد وابسته بودن اشاره کرد!

در بازه‌های سنی مختلف، این علائم می‌توانند به شکل متفاوت ظاهر شوند! برای مثال، در کودکان ۴ تا ۷ سال، شب ادراری و یا مکیدن انگشت شست می‌تواند نماد ابتلا به استرس و اضطراب باشد؛ اما در کودکان با سنین بالاتر، روش‌های فیزیکی مانند شکایت از درد شکم، یک علامت است! در هر حال، مراجعه به یک پزشک متخصص اعصاب و روان، می‌تواند به تشخیص استرس و اضطراب در کودکان کمک کند.

رایج‌ترین علائم استرس در کودکان کدامند؟

به طور کلی، کودکان و نوجوانان، استرس والدین را به خوبی حس می‌کنند، و معمولا به حالات عاطفی آن‌ها واکنش نشان می‌دهند! اغلب آن‌ها واژگانی برای بیان احساسات خود نداشته و درک درستی نیز از اتفاقات در حال وقوع ندارند؛ با این حال، این گونه احساسات برای آن‌ها متفاوت، ترسناک، ناراحت‌کننده و غیرقابل پیش‌بینی هستند.^{Stress in Children: Signs, Symptoms and Strategies (kidsmindsmatter.com)}

استرس در کودکان، عمدتا با تغییر در رفتار معمولی آن‌ها ظاهر می‌شود؛ در هر سن و مرحله‌ای، این نوع علائم متفاوت هستند! با این حال، رایج‌ترین علائمی که در تشخیص استرس در کودکان بررسی می‌شوند، به قرار زیر خواهند بود:

• گریان بودن
• بیش از حد وابسته بودن
• بد خلقی کردن و تحریک‌پذیر بودن
• دوری از فعالیت‌هایی که زمانی از انجام آن‌ها لذت می‌برده‌اند
• شکایت کردن و ناراضی بودن از مدرسه
• نشان دادن واکنش‌های پر از ترس
• تغییر الگوی خوابیدن و غذا خوردن

تمامی این علائم، باید توسط یک پزشک متخصص اعصاب و روان بررسی شده و در صورت تایید، والدین باید برای درمان استرس و اضطراب در کودک خود اقدام نمایند!

تشخیص استرس در کودکان ۴ تا ۷ سال

کودکانی که در سنین ۴ تا ۷ سال هستند، معمولا علائم پسرفت را نشان می‌دهند؛ برای مثال، کودکی که دستشویی رفتن را آموزش دیده و به خوبی انجام می‌دهد، به طور ناگهانی دچار شب ادراری می‌شود! یا حتی گاهی مکیدن انگشت شست خود را از سر می‌گیرد!

راه دیگر تشخیص استرس در کودکان ۴ تا ۷ ساله، کاهش تمرکز کودک در حین فعالیت‌های مختلف و توجه به والدین است. همچنین، آن‌ها معمولا به کج خلقی و اضطراب جدایی مبتلا می‌شوند. از رایج‌ترین نشانه‌های استرس در کودکان ۴ تا ۷ ساله نیز می‌توان به بد خلقی و دعوا در مورد غذا خوردن و زمان خواب آن‌ها اشاره کرد.

تشخیص استرس در کودکان در سنین مدرسه

کودکان نوپا و خردسالانی که به تازگی سنین مدرسه رسیده‌اند، معمولا استرس‌های عاطفی خود را به شکل مشکلات فیزیکی نشان می‌دهند. برای مثال، شکایت از درد شکم، یک واکنش رایج در بین کودکان مضطرب است! علت این موضوع، به تاثیر هورمون‌های ناشی از استرس در بدن مربوط می‌شود که اثرات فیزیکی در پی دارند. در واقع، هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول، در اثر استرس و اضطراب به سطح بالایی می‌رسند، که عملکرد فیزیکی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند.^{Identifying signs of stress in your children and teens (apa.org)}

روده‌ها نیز سیستم عصبی خاص خود را دارند که اعصاب آن، واکنشی مشابه با مغز، نسبت به انتقال دهنده‌های عصبی نشان می‌دهند! این موضوع، باعث تحریک معده و دردهای شکمی می‌شود. در حالت کلی، استرس و اضطراب در کودکان و نوجوانان، آستانه درد را کاهش می‌دهد.

تشخیص استرس در کودکان ۷ تا ۱۰ ساله

این گروه از کودکان، آگاهی بیشتری نسبت به گروه قبل دارند، و طبیعتا علائم استرس آن‌ها به شکل متفاوت ظاهر می‌شوند. برای مثال، آن‌ها ممکن است نسبت به سلامتی خود و اعضای خانواده، احساس نگرانی و ترس داشته باشند. حتی گاهی کودکان مضطرب، در مورد پدربزرگ و مادربزرگ خود نیز احساس نگرانی دارند. علائم استرس و اضطراب در این کودکان، معمولا به شکل عصبانیت یا تحریک پذیری ظاهر می‌شوند، که به دلیل ترس‌های درونی آن‌ها خواهد بود. هر چند کودکان در سنین پایین، با واژه استرس آشنایی ندارند؛ با این حال، آن‌ها احساس ناراحتی خود را با کلماتی مانند گیجی، نگرانی، عصبانی بودن و آزرده خاطر شدن ابراز می‌کنند.

برای مثال، خودگویی‌های منفی مانند «من خنگ هستم» یا «دیگر هیچ چیز، سرگرم‌کننده نیست» می‌توانند یک علامت برای تشخیص استرس در کودکان ۷ تا ۱۰ سال باشند! این نکته را نیز در نظر داشته باشید، که ممکن است کودکان در شرایط مختلف، رفتارهای متفاوتی داشته باشند. برای مثال، آن‌ها می‌توانند در خانه، رفتاری معقول و خوب داشته باشند و در مدرسه یا هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی، علائم خود را نشان دهند.

تشخیص استرس در نوجوانان ۱۰ تا ۱۳ سال

تشخیص استرس در کودکان و نوجوانانی که در سنین آخر دبستان به سر می‌برند، کمی چالش برانگیز و دشوار است. برای مثال، در زمان بیماری کرونا، بخش اعظمی از نوجوانان در سنین ۱۰ تا ۱۳ سال، دغدغه آموزش مجازی و نقاط ضعف آن را داشتند؛ زیرا دسترسی کمتر به معلمان و دریافت راهنمایی از آن‌ها، می‌توانست انجام تکالیف را برایشان دشوار کرده و استرس را در آن‌ها تقویت کند.

در هر حال، برای تشخیص استرس در کودکان و نوجوانان ۱۰ تا ۱۳ سال، توجه به علائمی مانند دوری از جمع، کاهش نمرات و مقاومت برای ورود به جمع‌های مختلف یا تکمیل کارها، کمک‌کننده خواهد بود.

علائم استرس در نوجوانان

برای درمان استرس و اضطراب در نوجوانان نیز باید ابتدا یک پزشک متخصص اعصاب و روان، تمامی علائم نوجوان را بررسی کرده و پس از آن، بهترین روش درمانی را انتخاب کند. تشخیص استرس در کودکان با سنین کمتر نسبت به نوجوانان، کمی راحت‌تر است! با این حال، قطعا یک پزشک مجرب می‌تواند تشخیص صحیحی داشته باشد. مهم‌ترین علائم استرس و اضطراب در نوجوانان، عبارتند از:

• تحریک پذیری
• نقض قوانین اجتماعی
• افسردگی
• احساس درماندگی و ناامیدی
• خواب بیش از حد یا شب بیداری

راه دیگر تشخیص استرس در نوجوانان و درمان آن، توجه به علائمی مانند از دست دادن انرژی، بی‌علاقگی و بدخلقی دائمی است. نوجوانان مضطرب، عمدتا از گذراندن زمان طولانی با خانواده فراری بوده و به دنبال استقلال خواهند بود. همچنین، آن‌ها اغلب علاقه‌ای به فعالیت‌هایی که پیش از این از آن‌ها لذت می‌برده‌اند، نشان نمی‌دهند. کناره‌گیری از اعضای خانواده و انزوای فرد و حتی احساس خصومت نسبت به اعضای خانواده، از نشانه‌های استرس در نوجوانان به حساب می‌آیند!

برای درمان استرس در کودکان و نوجوانان چه کنیم؟

غیر از درمان استرس و اضطراب با روش‌های تخصصی، مانند به کارگیری تکنیک‌های CBT برای اضطراب و مصرف دارو، رعایت برخی اصول و اصلاح سبک زندگی، می‌تواند به مدیریت استرس در کودکان کمک کند. سعی کنید مراقبت‌های زیر را به کودک و نوجوان خود آموزش دهید، تا بتوانند در مسیر درمان استرس پیشرفت خوبی داشته باشند:

1. خواب خوب و با کیفیت؛ برای برخورداری از سلامت جسم و روح، کودکان ۶ تا ۱۲ ساله باید به مدت ۹ تا ۱۲ ساعت در شبانه روز بخوابند. نوجوانان هم به ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شبانه نیاز دارند! برای خواب شبانه راحت، باید لوازم دیجیتال مانند گوشی و تبلت را از کودک خود دور کنید.
2. ورزش کردن؛ فعالیت بدنی برای کاهش استرس در هر سنی مفید است. انجام ۶۰ دقیقه تحرک در روز برای کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۷ سال، ضرورت دارد.
3. صحبت کردن و بیان احساسات؛ برای هر فرد مضطرب لازم است تا با یک فرد قابل اعتماد، درباره موقعیت‌های استرس‌زا صحبت کند. کودک و نوجوان نیز با صحبت کردن می‌توانند به چشم‌انداز جدید یا راه حل برسند.
4. انجام کارهای سرگرم‌کننده همراه با سکوت؛ بازی با تکه‌های اسباب بازی و یا تمرین موسیقی و هنر، باعث آرامش ذهنی کودک می‌شود. ایجاد تعادل سالم بین فعالیت‌های مورد علاقه و اوقات فراغت (و استراحت) او، به درمان استرس در کودکان کمک می‌کند.
5. رفتن به طبیعت؛ تجربه محیط بیرون و گذراندن زمان در طبیعت، کاهش استرس در کودکان و نوجوانان را به همراه دارد. همچنین، حضور در مناطق با فضای سبز، افسردگی و اضطراب را بهبود می‌بخشد.
6. نوشتن احساسات؛ بیان احساسات به صورت کتبی، پریشانی روانی را کاهش داده به نظم ذهنی کمک می‌کند. یادداشت کردن احساسات مثبت و شکرگزاری یا افتخار کردن به آن‌ها، باعث بهبود علائم اضطراب و افسردگی خواهد شد.
7. آموختن ذهن آگاهی؛ در یک پژوهش علمی مشخص شد، که نوجوانان در سنین ۱۳ تا ۱۸ سال، می‌توانند با انجام ذهن آگاهی، افکار پریشان خود را سر و سامان دهند!

اگر چه تشخیص استرس در کودکان

چالش‌های مختلفی را به همراه دارد، اما یک پزشک متخصص اعصاب و روان با تجربه، می‌تواند علائمی مانند تحریک پذیری، بدخلقی، گریان بودن و وابستگی بیش از حد را در کودک تشخیص دهد. پس از آن، استفاده از روان درمانی، مصرف دارو و تکنیک‌های خود مراقبتی، می‌تواند به درمان استرس در کودکان و نوجوانان کمک کند. هر چند برای نوجوانان بالاتر از ۱۶ سال، که علائم شدیدی از خود نشان می‌دهند، درمان استرس و اضطراب با rTMS می‌تواند مفید باشد! در این باره می‌توانید با پزشکان کلینیک زیما درمان، مشورت نمایید.