نوار مغزی چیست؟ علت انجام، نحوه گرفتن، هزینه و عکس EEG طبیعی
گاها برای تشخیص و افتراق بیماری های مرتبط با سیستم عصبی و مغز، مثل صرع و تشنج، تومور مغزی، نارکولپسی، آلزایمر و … نیاز هست که نحوه عملکرد مغز و جریان های الکتریکی اون بررسی بشه؛ نوار مغز یا Electroencephalogram که به اختصار بهش EEG هم میگویند، نام این پروسیجر پزشکی میباشد. استفاده از الکتروانسفالوگرام برای پیگیری برخی درمانهای مرتبط با اعصاب و روان نیز ضروری است؛ مثل بررسی جریان خون مغز در پروسیجر های جراحی، یا مثلا تست EEG در فرایند درمان با rTMS، میزان پیشرفت درمان و پاسخگویی بیمار به تحریک مغناطیسی را نشان میدهد!
تست EEG هیچ گونه دردی برای بیمار در پی ندارد! در این تست تشخیصی، بین ۱۶ تا ۲۵ عدد الکترود به پوست سر متصل میشود، تا جریانهای الکتریکی ناشی از فعالیت سلولهای مغزی، از طریق این حسگرها به یک نمایشگر ارسال شود. در نهایت، کامپیوتر تمامی سیگنالها را ضبط کرده و ثبت میکند؛ پزشک متخصص کلینیک مغز و اعصاب میتواند بر اساس نتایج به دست آمده، درباره عملکرد سلولهای عصبی و اختلالات مغز و اعصاب نظر قطعی دهد.
نوار مغزی چیست؟
وجود انواع بیماریهای مرتبط با مغز و اعصاب یا اختلالات روانی، باعث تغییر در عملکرد مغز میشود؛ در واقع، هر یک از این اختلالات، در اثر تغییر رفتار سلولهای عصبی به وجود میآیند! در چنین مواردی، پزشکان متخصص، تهیه نوار مغزی را در اولویت قرار میدهند. دستگاه Electroencephalogram، امواج الکتریکی مغز را به کمک الکترودهای خود دریافت، اندازهگیری و ثبت میکنند؛ نتیجه حاصل از این فرایند، نوار مغزی یا EEG است که باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب ارائه شود؛ رفتار سیگنالهای دریافتی از مغز، نوع اختلال و شدت آن را نشان میدهد.
علت انجام EEG چیست؟
در نوار مغزی، سیگنالهای الکتریکی دریافتی از مغز ضبط و ثبت میشوند؛ بررسی رفتار و فرکانس این سیگنالهای الکتریکی، وجود اختلال یا بیماری را تایید یا تکذیب میکند! برای مثال، در بیماران مبتلا به صرع، امواج الکتریکی در هنگام تشنج، با سرعت و تراکم بیشتری بر روی EEG ظاهر میگردند؛ برای افرادی که به ضایعات مغزی یا انواع تومور مبتلا هستند، امواج مغزی کند و غیرطبیعی خواهند بود! البته، شدت و رفتار امواج، به محل و اندازه ضایعه یا تومور بستگی دارد.
برای اختلالات جدی دیگر مانند آلزایمر، اختلال خواب (نارکولپسی) و برخی روان پریشیها نیز، گرفتن نوار مغز لازم است؛ از کاربردهای دیگر نوار مغزی، میتوان به بررسی فعالیت الکتریکی کلی مغز، در موارد اورژانسی اشاره کرد. به این معنا که، در موارد خاص میتوان با بررسی عملکرد الکتریکی مغز از طریق الکتروانسفالوگرام، انواع تروما در مغز را بررسی نمود؛ برای مثال، شدت مسمومیت با دارو یا میزان آسیب مغزی در بیماران مبتلا به کما، به کمک تست EEG قابل تشخیص است! همچنین، متخصص مغز و اعصاب با بررسی نتیجه این تست، میتواند جریان خون حین جراحی را تحت نظر داشته باشد.
چه زمانی تست نوار مغزی انجام میشود؟
هر گونه اختلال و بیماری مرتبط با مغز و اعصاب، به تغییر در فعالیت الکتریکی سلولهای مغزی منجر میشود؛ به همین دلیل، تست نوار مغزی کمک میکند تا فعالیت الکتریکی این سلولها، بررسی شده و نوع اختلال تشخیص داده شود. اگر میخواهید بدانید که علت تهیه نوار مغزی چیست؟ و در چه زمانی انجام میگیرد؟ باید بگوییم که، تهیه EEG هم برای تشخیص بیماری و هم در طول درمان بیمار، ضرورت پیدا میکند.
از جمله مواردی که پزشک متخصص برای تشخیص انواع اختلال، انجام تست نوار مغزی را توصیه میکند، میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- تشنج در بیماران مبتلا به صرع
- بررسی فعالیت مغز در حین کما
- تشخیص بیماری آلزایمر یا زوال عقل
- بررسی انواع آسیب مغزی
- ابتلا به انواع عفونت از جمله آنسفالیت
- وجود تومور یا ضایعههای بدخیم در مغز
- تشخیص علت گیجی، از دست دادن حافظه و غش (سنکوپ)
- بررسی علت اختلالات خواب
- انسفالوپاتی یا بیماریهایی که باعث اختلال عملکرد مغز میشوند
رایجترین انواع نوار مغزی چیست؟
بسته به نوع اختلال یا بیماریهای مرتبط با مغز و اعصاب، فرد باید یکی از انواع تستهای EEG را انجام دهد؛ نوع Electroencephalogram مورد نیاز برای بیمار، توسط پزشک متخصص تعیین میشود. در ادامه، خواهیم گفت که انواع نوار مغزی چیست؟ همچنین خواهیم دید که نحوه انجام هر یک از انواع EEG چیست، و برای چه مواردی انجام میگیرند؟
تست EEG ویدیویی
تست EEG ویدئویی، به مراقب بهداشتی کمک میکند تا حالات و حرکات بیمار حین رویدادهای مغزی، مانند تشنج را ببیند و بشنود! ممکن است این آزمایش را، تحت عنوان EEG نظارتی نیز بشناسید.
نوار مغزی معمولی
کوتاهترین تست EEG، مربوط به نوار مغزی معمولی است که حدود ۲۳ دقیقه طول میکشد! در طول تهیه این نوع تست، تکنسین دستگاه از شما میخواهد که به شیوه متفاوت نفس بکشید؛ همچنین، ممکن است لازم باشد برای مدتی، به یک چراغ چشمک زن نگاه کنید. نتیجه فعالیت مغزی شما در طول این بازه زمانی، ثبت خواهد شد.
نوار مغز طولانی مدت
انسفالوگرام طولانی مدت، میتواند تا چندین روز طول بکشد! اما در سادهترین حالت، فرد به مدت یک ساعت و ۱۵ دقیقه تحت آزمایش قرار میگیرد؛ در مواردی که فرد به اختلالات تشنجی مبتلا است، لازم است فعالیت مغزی او در طولانی مدت، ضبط و ثبت گردد؛ چک کردن حجم بالایی از سیگنالهای مغزی، به پزشک کمک میکند تا اطلاعات بیشتری درباره نوع و شدت اختلال به دست آورد. در EEG طولانی مدت، از ویدئو استفاده میشود.
الکتروانسفالوگرام سرپایی
نوار مغزی سرپایی، طی ۱ تا ۳ روز تهیه میشود؛ برای ثبت EEG سرپایی، باید فعالیت مغز در خانه یا در یک واحد مانیتورینگ EEG بررسی گردد؛ در این روش، الکترودهای دستگاه همراه با یک ضبطکننده کوچک، به ثبت سیگنالهای مغزی میپردازند. این دستگاه، همچنان که بیمار به فعالیتهای روزمره خود مشغول است، فعالیتهای مغز را ثبت میکند! در این صورت، اگر تشنج یا رویدادی برای بیمار رخ دهد، امواج الکتریکی مغز به طور کامل ثبت میشوند.
نوار ای ای جی خواب
برخی از افراد، به انواع اختلالات خواب دچار میشوند؛ برای بررسی وضعیت این گونه بیماران، انجام نوار مغز لازم است! معمولا انجام تست EEG روتین یا معمولی، برای بررسی اختلال خواب مناسب است؛ اما در برخی از افراد، ای ای جی معمولی اطلاعات کافی را در اختیار پزشک قرار نمیدهد! در چنین مواردی، نوع خاصی از Electroencephalogram تحت عنوان EEG خواب انجام میگیرد؛ این نوع الکتروانسفالوگرام، در هنگام خوابیدن بیمار تهیه میشود.
آیا نوار مغزی خطرناک است؟ خطرات EEG چیست؟
تهیه نوار مغزی یا همان EEG، از سالیان دور به عنوان یک تست تشخیصی ایمن به کار میرفته است! این آزمایش، هیچ گونه درد و ناراحتی برای بیمار در پی ندارد؛ حتی با وجود اتصال الکترودها به پوست سر، امکان وقوع هیچ گونه خطر برق گرفتگی، برای بیمار وجود ندارد. با این حال، در شرایط بسیار خاص و نادر، ممکن است تهیه انسفالوگرام، باعث تشنج در افراد مبتلا به اختلال تشنج گردد؛ این حالت معمولا به دلیل چراغهای چشمک زن، یا تنفس عمیق رخ میدهد! این نکته را در نظر داشته باشید که، پزشک متخصص در حین تهیه نوار مغزی با شما همراه است؛ بنابراین در صورت بروز تشنج، در کوتاهترین زمان ممکن درمان خواهید شد.
حالتهای تاثیرگذار بر نتیجه EEG کدامند؟
برخی از حالتها و شرایط، ممکن است در نتیجه نوار مغزی اختلال ایجاد کنند! اگر میخواهید بدانید که «عوامل مختلکننده EEG چیست؟» به موارد زیر دقت کنید:
- قند خون پایین ناشی از ناشتا بودن یا روزهداری
- برخی از حرکات چشم یا بدن در طول آزمایش
- مصرف برخی داروها از جمله داروهای آرامبخش
- نوشیدنیهای کافئیندار مانند چای، کولا و قهوه
- چرب بودن موها یا استفاده از اسپری مو
- وجود چراغهای روشن یا چشمک زن
معنای تفسیر نتایج نوار مغزی یا EGG چیست؟
بیماران مبتلا به اختلالات مغزی، باید نتیجه نوار مغز خود را به یک متخصص مغز و اعصاب ارائه دهند؛ متخصص مغز و اعصاب، بر اساس نتایج به دست آمده، نوع اختلالات سیستم عصبی را تشخیص میدهد؛ در نهایت، بیمار برای شروع فرایند درمانی آماده خواهد شد.
در ادامه، نحوه تفسیر نتایج ای ای جی را توضیح میدهیم:
نتایج عادی الکتروانسفالوگرام
در صورتی که فرد به هیچ نوع بیماری مغز و اعصابی مبتلا نباشد، نوار مغز الگویی عادی از امواج را نشان میدهد؛ به طور کلی، امواج الکتریکی مغز، در سطوح هوشیاری مختلف، فرکانسهای مشخصی دارند! به این معنا که فرکانس امواج مغز در خواب و بیداری، کاملا متفاوت هستند؛ در حالت کلی، الگوهای امواج الکتریکی در زمان بیداری، سریعتر از این الگوها برای زمان خواب هستند! اگر امواج الکتریکی مغز در سطوح هوشیاری، با فرکانس استاندارد آنها مطابقت داشته باشند، هیچ اختلال یا بیماری وجود ندارد.
نوار مغزی غیر طبیعی
گاهی الگوی امواج مغزی، نسبت به فرکانسهای استاندارد خواب و بیداری، تفاوت زیادی دارد! در این حالت، نوار مغزی غیر طبیعی است؛ علت ایجاد اختلال در امواج الکتریکی مغز، میتواند به یکی از موارد زیر مرتبط باشد:
- صرع یا سایر اختلالات تشنجی
- میگرن
- مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر
- آسیب سر
- خونریزی غیر طبیعی در مغز
- اختلال خواب
- آنسفالیت (تورم مغز)
- تومور یا ضایعه مغزی
- وجود بافت مرده به دلیل انسداد جریان خون
گاهی پس از بررسی نتایج EEG و تفسیر آنها، بیمار باید آزمایشهای تشخیصی اضافی نیز انجام دهد؛ در نهایت، با تشخیص نوع اختلال یا بیماری مغز و اعصاب، شخص برای انجام فرایند درمانی آماده میشود. بسته به نوع اختلال به وجود آمده، روشهای درمانی متفاوت خواهد بود!
تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم
فعالیت الکتریکی مغز به صورت امواج مختلفی نمایش داده میشود؛ که هر یک از آنها نشاندهنده یک حالت مغزی است! این امواج عبارتند از:
- امواج بتا؛ این امواج با فرکانس بالا (۱۵ تا ۴۰ هرتز) و دامنه کم هستند و نشاندهنده حالت هوشیاری و فعالیت ذهنی بالا هستند. افرادی که در حال گفتگو، تدریس، تصمیمگیری یا تمرکز هستند، معمولا امواج بتا را تولید میکنند.
- امواج آلفا؛ این امواج با فرکانس متوسط (۹ تا ۱۴ هرتز) و دامنه بالا هستند و نشاندهنده حالت آرامش و استراحت هستند. افرادی که به تفکر، خلاقیت، خیالپردازی یا تأمل میپردازند، معمولا امواج آلفا را تولید میکنند.
- امواج تتا؛ این امواج با فرکانس پایین (۵ تا ۸ هرتز) و دامنه بالا هستند و نشاندهنده حالت خوابآلودگی، خواب سبک، خیال و رویا هستند. افرادی که در حال خوابیدن، خوابگردی، خواب حملهای یا خوابآلودگی هستند، معمولا امواج تتا را تولید میکنند.
- امواج دلتا؛ این امواج با فرکانس خیلی پایین (۰.۵ تا ۴ هرتز) و دامنه خیلی بالا هستند و نشاندهنده حالت خواب عمیق، آرامش کامل، ترمیم بافت و تقویت سیستم ایمنی هستند. افرادی که در حال خواب عمیق، بیهوشی، کما یا مرگ مغزی هستند، معمولا امواج دلتا را تولید میکنند.
- امواج گاما؛ این امواج با فرکانس خیلی بالا (۴۰ تا ۱۰۰ هرتز) و دامنه کم هستند و نشاندهنده حالت هماهنگی، همافزایی، یادگیری، حافظه و هوش هستند. افرادی که در حال حل مسئله، تشخیص الگو، تصمیمگیری سریع یا تمرکز بالا هستند، معمولا امواج گاما را تولید میکنند.
تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم، در شکل و فرکانس این امواج قابل مشاهده است! در نوار مغز سالم، امواج با الگوی منظم و یکنواختی نمایش داده میشوند و با حالت هوشیاری و خواب فرد همخوانی دارند؛ در نوار مغز ناسالم، امواج با الگوی نامنظم و ناهماهنگی نمایش داده میشوند و با حالت هوشیاری و خواب فرد همخوانی ندارند. این ناهنجاریها میتوانند نشاندهنده بیماریهای مختلف مغزی باشند، مانند:
- صرع؛ در این بیماری، فعالیت تشنجی به صورت امواج تپشی سریع و شدید در نوار مغز ظاهر میشود. این امواج میتوانند در یک ناحیه خاص مغز یا در تمام مغز رخ دهند و باعث اختلال در ارتباط بین سلولهای عصبی شوند.
- سکته مغزی؛ در این بیماری، انسداد یا خونریزی در یک رگ مغزی باعث کاهش یا قطع جریان خون به یک ناحیه مغزی میشود. این باعث میشود که فعالیت الکتریکی در آن ناحیه کاهش یا متوقف شود و در نوار مغز به صورت امواج کمدامنه یا بیدامنه نمایش داده شود.
- آلزایمر؛ در این بیماری، آسیب و نابودی تدریجی سلولهای عصبی مغز باعث کاهش حافظه، شناخت و تواناییهای روزمره میشود. این باعث میشود که فعالیت الکتریکی در نواحی مختلف مغز، مخصوصا قشر مغز، کاهش یابد و در نوار مغز به صورت امواج کمفرکانس و کمدامنه نمایش داده شود.
- میگرن؛ در این بیماری، سردرد شدید و مزمن با علائم همراه مانند حساسیت به نور و صدا، تهوع و استفراغ رخ میدهد.
مراحل انجام تست EEG چیست؟
برای اینکه نتیجه حاصل از نوار مغزی، کمترین خطا را داشته باشد، باید بیمار باید مراقبتهایی را انجام دهد؛ در ادامه، مراحل انجام الکتروانسفالوگرام را توضیح میدهیم:
قبل از تست Electroencephalogram
اگر قرار است برای آزمایش نوار مغزی آماده شوید، باید موهای تمیز و خشک داشته باشید! به همین منظور لازم است در شب قبل از آزمایش، موهای خود را بشویید؛ این مساله کمک میکند تا الکترودهای دستگاه eeg به پوست سر بچسبند؛ به هیچ عنوان در روز آزمایش از موارد زیر استفاده نکنید:
- روغن مو یا نرم کننده
- اسپری مو
- ژلهای حالت دهنده به مو
چنانچه داروهای خاص، مانند داروهای آرامبخش مصرف میکنید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید؛ معمولا لازم است این داروها، قبل از آزمایش ای ای جی قطع شوند! در نظر داشته باشید که، برای گرفتن نوار مغزی خواب، باید شب قبل از آزمایش را بدون مصرف کافئین یا شکر بیدار بمانید.
روش انجام آزمایش EEG چیست؟
برای تهیه آزمایش EEG، باید به یک بیمارستان یا کلینیک تخصصی مراجعه کنید؛ در طول تست Electroencephalogram، الکترودهای دستگاه بر روی پوست سر میچسبند؛ این الکترودها یا دیسکهای کوچک، از طریق سیمهای نازک به کامپیوتر متصل هستند؛ در نتیجه، امواج الکتریکی دریافت شده از مغز را، به کامپیوتر ارسال میکنند. لازم است در طول آزمایش، بدون حرکت سر جای خود قرار گیرید؛ برای گرفتن نوار مغزی در کودکان، بهتر است آنها را با اسباب بازی مورد علاقهشان سرگرم کنید تا بدون حرکت بمانند.
معمولا در حین گرفتن نوار EEG، بیمار باید نفس عمیق بکشد، یا به یک چراغ چشمک زن نگاه کند؛ برای گرفتن نوار مغزی خواب هم، بیمار باید در طول آزمایش بخوابد! فرایند گرفتن EEG، برای اکثر بیماران، حدود یک ساعت زمان نیاز دارد؛ اما ای ای جی خواب کمی طولانیتر خواهد بود.
مهمترین مراقبتهای بعد از آزمایش نوار مغزی چیست؟
پس از آزمایش، الکترودها از روی پوست سر برداشته میشوند؛ بهتر است پس از بازگشت به منزل، موهای خود را بشویید؛ ممکن است در حین آزمایش، از داروهای آرامبخش استفاده کرده باشید! در این صورت، از رانندگی پرهیز کرده، و پس از تهیه ای ای جی استراحت نمایید؛ ایجاد کمی تحریک یا قرمزی پوست در محل الکترودها، طبیعی است! این نشانهها چند ساعت پس از آزمایش، برطرف میشوند؛ اگر در حالت عادی از داروهایی خاصی استفاده میکنید، پس از اتمام آزمایش میتوانید مصرف آنها را از سر بگیرید.
علت نیاز کودکان به EEG چیست؟
کودکان نیز مانند بزرگسالان، ممکن است به ای ای جی نیاز پیدا کنند؛ برای بررسی علت تشنج و اختلالات خواب در کودکان، میتوان نوار EEG گرفت! آزمایش EEG، هیچ ضرری برای کودک ندارد؛ زیرا طی این آزمایش، هیچ گونه جراحی، اشعه ایکس یا تزریق انجام نمیگیرد. خطر برق گرفتگی نیز، کودک شما را تهدید نمیکند؛ برای تهیه نوار مغزی در کودکان نیز، باید قبل از آزمایش، موهای آنها را بشویید. تکنسین ای ای جی، به کودک شما کمک میکند تا سرگرم و آرام باشد؛ برای بچههای کوچک، همراه داشتن عروسک یا اسباب بازی، به آرام گرفتن آنها کمک خواهد کرد.
هزینه نوار مغزی چقدر است؟
هزینه نوار مغزی در کلینیکها و مراکز تخصصی، متفاوت است! هر کلینیک بنا بر خدماتی که به بیماران ارائه میدهد، هزینههای مربوط به خود را دارد؛ در کلینیک زیما درمان، امکان انجام تست EEG با کمترین قیمت، برای بیماران فراهم شده است! در این کلینیک، میتوانید آزمایش انسفالوگرام را با کیفیت بالا و زیر نظر کادر متخصص و مجرب، انجام دهید؛ ضمن این که حضور متخصص مغز و اعصاب در کلینیک زیما درمان، نگرانی شما را درباره نحوه انجام فرایند گرفتن EEG، برطرف خواهد کرد.
منابع: nhs.uk | healthline.com | healthdirect.gov.au