فهرست
نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمیتی (qEEG) چیست؟ کاربرد، تفسیر و هزینه انجام آن
گاهی برای تشخیص بهتر بیماری های مغز و اعصاب، اختلالات روانی، افسردگی، آلزایمر، پارکینسون، تومور مغزی و … نیاز به داشتن یک تصویر ۳ بعدی از مغز میباشد؛ به این تصویر نقشه مغزی یا Brain Mapping میگویند که به بررسی عملکرد حواس پنجگانه، تحرک بدن، هوش، رفتار و خلق و خو کمک میکند. در واقع الکتروآنسفالوگرام کمیتی یا qEEG، همان نوار مغزی یا EEG میباشد که داده های خام آن، تجزیه و تحلیل شده است، و بصورت یک الگوی بصری از مغز نمایش داده میشود.
امواج های مغزی، حاصل فعالیت الکتریکی نورون های مغزی هستند؛ با کمک بررسی این امواج مغزی توسط qEEG، اطلاعات ارزشمندی مثل سطوح استرس، الگوهای فکری و احساسات آشکار میشه. همچنین با استفاده از الکتروآنسفالوگرام کمیتی میشه فعالیت الکتریکی قشر مغز رو بهتر درک کرد، و بررسی کرد که آیا فعالیت های مغز متناسب، خیلی زیاد یا خیلی کم هست؟ البته برای انجام این پروسیجر پزشکی، نیازمند مراجعه به یک کلینیک داخلی مغز و اعصاب حرفه ای دارین.
آنچه در ادامه خواهید خواند
نمایش
نقشه مغزی چیست؟
نقشه برداری مغز از، طریق دستگاه QEEG انجام می‌گیرد؛ در این دستگاه، چند الکترود وجود دارند که، به نواحی مختلف مغزی متصل می‌شوند! هر یک از الکترودها، امواج الکتریکی مربوط به یک قسمت مغز را، به دستگاه ارسال میکند؛ داده‌های مربوط به این نوارهای مغزی، از طریق تبدیل فوریه یا تحلیل موجک پردازش می‌شوند. در نهایت، نتیجه تحلیل و تجزیه این پردازش‌ها، با رنگ‌های مختلف نمایش داده میشود.
رنگ‌های به کار رفته در نقشه مغزی، به پزشک متخصص کمک میکند تا میزان کم کاری یا پرکاری مغز را بسنجد؛ اگر مغز نسبت به حالت نرمال، عملکرد کمتر یا بیشتری داشته باشد، رنگ‌های در نقشه مغز متفاوت هستند! به طور کلی، نقشه مغز یک زبان تصویری، برای بیان نحوه عملکرد مغز است.
مبنای تفسیر نقشه مغزی چیست؟
در نقشه مغزی، رنگ‌ها بر اساس نوع امواج الکتریکی موجود در مغز تعیین می‌شوند! نورون‌های عصبی، از طریق جریان‌های الکتریکی سیگنال‌ها را به قسمت‌های مختلف بدن، انتقال می‌دهند؛ ارتباط بین سلول‌های مغزی نیز، از طریق همین پالس‌های الکتریکی برقرار میشود. هنگامی که نورون‌ها، پالس‌های الکتریکی همزمان می‌فرستند، امواج مغزی را تولید می‌کنند؛ انواع امواج مغزی در ۵ شکل مختلف دسته‌بندی می‌شوند؛ هر یک از آن‌ها، فرکانس‌های خاص خود را دارند! این دسته‌بندی شامل آلفا، بتا، گاما، تتا و دلتا است، که فرکانس آن‌ها به قرار زیر خواهد بود:
- امواج دلتا که فرکانس آن‌ها کمتر از چهار سیکل در ثانیه است؛ این امواج کندترین امواج مغزی هستند.
- امواج تتا، فرکانس بین ۴ تا ۸ هرتز دارند و از امواج دلتا سریع‌تر نوسان می‌کنند.
- آلفا بیانگر امواج مغزی در محدوده فرکانسی ۸ تا ۱۲ هرتز است.
- امواج بتا فرکانسی در بازه ۱۲ تا ۳۰ هرتز دارند.
- بیشترین فرکانس در بین امواج مغزی، به امواج گاما تعلق دارد؛ فرکانس امواج گاما ۳۰ هرتز اندازه‌گیری میشود.
هنگامی که مغز در حالت‌های مختلف قرار می‌گیرد، یکی از این امواج بر بقیه غالب میشود؛ برای مثال، در حالت بیداری امواج آلفا، بیشتر از سایر امواج مغزی ظاهر می‌گردند؛ اما برای فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز یا پردازش ذهنی دارند، حجم امواج بتای مغز بیشتر خواهد بود.
همچنین خواب شامل ۴ مرحله اصلی است؛ شدت امواج مختلف در هر یک از این مراحل، متفاوت خواهد بود! اینکه فرد در کدام مرحله خواب قرار دارد، از طریق نوع و فرکانس امواج مغزی، قابل تشخیص است. پیکربندی و ساختار نقشه مغزی نیز، دقیقا بر اساس همین فرکانس‌ها تشکیل می‌گردد؛ اگر امواج خیلی کند یا خیلی تند بیش از حالت استاندارد در نقشه مغز دیده شوند، عملکرد مغز دچار اختلال شده است. ناگفته نماند که سن و جنسیت افراد، بر ساختار و نقشه مغز تاثیرگذار است.
انواع کاربرد نقشه مغز چیست؟
اختلالات مغز و اعصاب، زمانی به وجود می‌آیند که عملکرد نورون‌ها و جریان‌های الکتریکی مغز تغییر کنند؛ این تغییرات، ممکن است با افزایش سن، وارد شدن ضربه به سر یا مصرف برخی داروها به وجود آیند! نقشه مغزی، به پزشک متخصص کمک میکند تا عملکرد قسمت‌های مختلف مغز را ارزیابی نماید. پس از نقشه برداری مغز، الگوی به دست آمده از مغز بیمار، با دیتاهای ثبت شده توسط FDA مقایسه میشود؛ در این صورت، می‌توان نوع اختلال به وجود آمده در مغز بیمار را تشخیص داد! در صورت تشخیص دقیق علت عملکرد غیر طبیعی مغز، برنامه‌ریزی برای درمان بیمار انجام می‌گیرد.
اختلالات قابل تشخیص با نقشه مغز
برای تشخیص انواع اختلالات مغز و اعصاب، می‌توان از نقشه مغزی بهره گرفت؛ برخی از مهم‌ترین این اختلالات عبارتند از:
متخصصان مغز و اعصاب و روانپزشکان، می‌توانند از نقشه مغزی برای شناسایی اختلالات زیر نیز استفاده کنند:
- رفتارهای نامنظم
- ناتوانی در تمرکز
- نداشتن مهارت برای حل مساله
- مسائل مرتبط با مدیریت احساسات
شناسایی قسمت‌های ضعیف مغز
گاهی لازم است عملکرد بخش‌هایی از مغز، تقویت شده و بهبود یابند؛ در چنین مواردی، یک تست qEEG به پزشک متخصص کمک میکند، تا راهکار مناسب را در پیش بگیرد.
بررسی نتیجه درمان با نوروفیدبک
آموزش نوروفیدبک برای درمان بیماران، بر اساس نتایج نقشه مغز برنامه‌ریزی میشود؛ در اصل، پزشک می‌تواند بر اساس نقشه مغزی، تمرینات مغزی متناسب با نیازهای بیمار را تنظیم نماید؛ ضمن این که در طول درمان باید نحوه اثربخشی آن، از طریق نقشه برداری مغزی پیگیری گردد. البته از این روش، برای پیگیری هر روش درمانی از جمله دارو درمانی نیز استفاده خواهد شد.
نقشه مغزی چه چیزهایی را نشان می‌دهد؟
فرایند نقشه برداری مغز، نشان می‌دهد که کدام قسمت از مغز، عملکرد غیر طبیعی، بی‌نظم یا ناکارآمد دارد! برای مثال، ممکن است بخشی از مغز، به دلیل یک اختلال خاص، عملکرد کافی را نداشته و اصطلاحا کم کار باشد؛ اگر این اختلال، حجم امواج مغزی با فرکانس پایین را افزایش دهد، آن گاه با توجه به فرکانس موجود، می‌توان نوع اختلال یا بیماری را تشخیص داد.
برخی دیگر از بیماران نیز، در یک یا چند ناحیه مغز خود، فعالیت بیش از حد نشان می‌دهند؛ در این گونه افراد، امواج مغزی سریع، بیشتر از سایر امواج مشاهده می‌شوند! این امواج نیز مانند امواج کند مغزی، باعث اختلال در عملکرد طبیعی مغز شده، و علائم بالینی ایجاد می‌کنند. در حالت کلی، مغز از نواحی مختلفی تشکیل میشود، که وظیفه کنترل و مدیریت فعالیت‌های آن را بر عهده دارند.
این نواحی عبارتند از:
- عملکرد اجرایی شامل اولویت بندی و مدیریت زمان
- حافظه کاری
- خلق و خو
- پردازش زبان
- درک نشانه‌های اجتماعی غیر کلامی
- ناحیه تنظیم توجه
هر یک از این قسمت‌ها، از طریق سیگنال‌های الکتریکی و امواج مغزی، با قسمت‌های دیگر ارتباط برقرار میکند؛ از همین طریق می‌توانند، وظایف پیچیده را به خوبی مدیریت کرده و به ثمر برسانند! در این حالت، نقشه مغز کاملا طبیعی بوده، و با رنگ سبز نمایش داده میشود؛ به این معنا که، همه قسمت‌های مغز به صورت یک کل منسجم، مسئولیت‌های خود را انجام می‌دهند. در صورتی که هر کدام از این قسمت‌ها در عملکرد خود دچار مشکل گردند، نقشه مغزی رنگ‌هایی غیر از سبز را نشان می‌دهد؛ تنوع رنگی در نقشه مغز، به سریع یا کند بودن امواج مغزی بستگی دارند.
الگوی رنگی ایجاد شده در نقشه مغز را، می‌توان با الگوهای ثبت شده توسط FDA مقایسه نمود؛ هر یک از این الگوها، به اختلال یا بیماری خاصی مربوط هستند! بر اساس همین فرایند، پزشک متخصص می‌تواند نوع اختلال موجود در مغز را، تشخیص داده و برای درمان آن برنامه ریزی نماید.
نقشه مغزی فرد مضطرب
نتایج qEEG برای افراد مضطرب ممکن است متفاوت باشد و به ویژگی‌های هر فرد بستگی دارد؛ این تست الکتروانسفالوگرافی کوانتیتیو (qEEG)، فعالیت مغز را در طول زمان ثبت میکند و الگوهای فعالیت مغزی را تحلیل میکند. در افراد مضطرب، ممکن است مشاهدات زیر دیده شود:
- فعالیت بیش از حد در مناطق مشخصی: افراد مضطرب ممکن است فعالیت بیش از حد در مناطق مغزی مشخصی داشته باشند، به ویژه در مناطق مرتبط با استرس و اضطراب.
- عدم توازن بین موج‌های مغزی: تغییرات در نسبت موج‌های مغزی ممکن است در افراد مضطرب دیده شود. به عنوان مثال، افزایش فعالیت موج بتا (مرتبط با بیداری و تمرکز) و کاهش فعالیت موج آلفا (مرتبط با آرامش و تمرکز) ممکن است دیده شود.
- تغییرات در اتصالات مغزی: افراد مضطرب ممکن است تغییرات در اتصالات مغزی داشته باشند که می‌تواند تأثیری بر عملکرد شناختی و روان‌شناختی آن‌ها داشته باشد.
به هر حال، تشخیص اضطراب بر اساس qEEG نیاز به تحلیل دقیق‌تر و مشاوره‌ی پزشکی دارد؛ اگر شما یا کسی که می‌شناسید احساس اضطراب می‌کنید، توصیه میشود با یک متخصص روان‌پزشکی مشورت کنید.
نقشه مغزی فرد افسرده
نقشه برداری مغز یکی از روش‌های تشخیص افسردگی است؛ در این روش، فعالیت مغزی فرد افسرده با فرد نرمال مقایسه میشود! نواحی زرد و نارنجی در نقشه مغزی معمولاً فعالیت آهسته‌تری از امواج مغزی نشان می‌دهند. زمانی که بتای مغز فرد افسرده کمتر از فرد سالم باشد، پزشک تشخیص افسردگی را می‌دهد؛ این روش می‌تواند به تشخیص بیماری‌های مغزی دیگر نیز کمک کند. برای افراد مبتلا به افسردگی، تحلیل qEEG معمولاً نشان‌دهنده کاهش قدرت موج‌های آلفا و افزایش تتا و کاهش هماهنگی بین نیمکره‌ای مغز است. همچنین، این تحلیل می‌تواند نشان‌دهنده فعالیت متابولیک و افزایش آدرنالین نیز باشد.
از طریق تحلیل qEEG، می‌توان به صورت نسبی تغییرات در فعالیت مغزی را مشاهده کرد؛ این تغییرات می‌توانند نشان‌دهنده اختلالات مغزی مرتبط با افسردگی، مانند کاهش فعالیت آلفا و افزایش قدرت موج‌های تتا و بتا باشند. با این حال، تحلیل qEEG هنوز به عنوان یک تکنولوژی نسبتاً جدید شناخته میشود و باید با روش‌های تشخیصی سنتی مانند مشاوره ترکیب شود.
نقشه مغزی کودک بیش فعال
نقشه مغزی کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) نشان‌دهنده فعالیت الکتروشیمیایی مغز در این دسته از کودکان است؛ در این نقشه، امواج مغزی تتا با فرکانس کمتر در مقایسه با امواج بتا با فرکانس بالاتر مشاهده میشود! این اختلال می‌تواند باعث نقص توجه، عدم تمرکز، و بی‌قراری شود. برای تشخیص دقیق‌تر، نقشه مغزی (QEEG) می‌تواند مفید باشد؛ این روش با تحلیل فعالیت امواج مغزی، نقاط ضعف و نقاط قوت مغز را نشان می‌دهد و به تشخیص و درمان بیش فعالی کودکان کمک میکند.
تفاوت نوار مغزی با نقشه برداری مغز چیست؟
نوار مغزی یا EEG، آزمایشی است که به کمک آن می‌توان فعالیت‌های مغز را به صورت امواج الکتریکی ثبت نمود؛ پزشک متخصص بر اساس نتیجه نوار مغزی، می‌تواند تومور مغزی، تشنج و آسیب‌های وارد به سر را تشخیص دهد! شما با مراجعه به یک بیمارستان یا مرکز تخصصی تصویربرداری، می‌توانید نوار مغزی را تهیه کنید.
اما نقشه‌برداری مغزی، نوعی تصویربرداری جدید و پیشرفته از نواحی مختلف مغز است؛ به طوری که این تصویر، بر اساس تجزیه و تحلیل فعالیت الکتریکی مغز به دست می‌آید! نقشه مغزی، یک الگوی رنگی را در اختیار پزشک متخصص قرار می‌دهد؛ بر اساس این الگو می‌توان نوع اختلالات عصبی را، تشخیص داد؛ ترکیب qEEG، MRI و سی تی اسکن، برای تشخیص هر چه دقیق‌تر اختلالات مغز و اعصاب لازم است.
تفاوت EEG با نقشه مغزی
تفاوت بین نقشه مغزی و نوار مغزی، به نتایج آن‌ها مربوط میشود؛ در واقع، الکتروانسفالوگرام یا EEG، امواج مغزی را ثبت می‌کنند؛ این امواج نشان دهنده فعالیت‌های مغزی هستند؛ اما qEEG نتیجه‌ای است که از تحلیل و تجزیه پیچیده ریاضی و آماری، بر روی نتایج EGG دست می‌آید! نکته دیگر این است که، استفاده از الگوی به دست آمده از نقشه برداری مغز، به سن و جنسیت بیمار بستگی دارد.
نحوه انجام نقشه برداری مغز چگونه است؟
برای تهیه نقشه مغزی، لازم است بیمار روی یک صندلی راحت نشسته و چشمان خود را ببندد؛ ۱۹ عدد حسگر بر روی پوست سر قرار می‌گیرند، تا داده‌های مغز را دریافت کنند! تمامی این سنسورها و الکترودها، به کامپیوتر متصل شده‌اند؛ در نتیجه، داده‌های دریافتی از مغز، در کامپیوتر ثبت شده و سپس، تحلیل می‌شوند. فرایند داده برداری از مغز، حدود یک ساعت زمان نیاز دارد؛ پس از جمع آوری داده، نوبت به تجزیه و تحلیل داده‌های EEG می‌رسد. qEEG اطلاعات ارزشمندی درباره نحوه عملکرد مغز، به پزشک متخصص ارائه می‌دهد؛ نتایج نقشه مغزی برای بیماران مغز و اعصاب، به صورت یک الگوی چند رنگ به دست می‌آید.
مزایا و معایب نقشه برداری مغز کدامند؟
مزیت اصلی نقشه مغزی، امکان بررسی عملکرد نواحی مختلف مغز است؛ در واقع، با کمک تجزیه و تحلیل امواج الکتریکی مغز، می‌توان وجود هر نوع اختلال مغز و اعصاب را تشخیص داد! لازم است یادآوری کنیم که، نقشه برداری مغز یک آزمایش کاملا غیرتهاجمی، و بدون نیاز به جراحی یا بیهوشی است! درست مانند زمانی که به کمک یک دماسنج، دمای بدن را اندازه می‌گیرید؛ بنابراین، تهیه نقشه مغزی هیچ گونه آسیبی برای بیمار به همراه ندارد.
نقشه مغزی چگونه تفسیر میشود؟
نقشه مغزی با کمک رنگ‌ها، عملکرد قسمت‌های مختلف مغز را تفسیر میکند؛ پیش از این، درباره امواج مغزی و فرکانس‌های آن‌ها توضیحاتی ارائه دادیم. یک مغز سالم با فعالیت‌های نرمال، باید به صورت یک کل منسجم، بین قسمت‌های مختلف خود ارتباط برقرار کند؛ در واقع، هیچ یک از فرکانس‌ها و امواج مغزی، بر دیگری ارجحیت ندارند! نقشه مغزی، برای یک مغز سالم با رنگ سبز به دست می‌آید؛ در صورتی که امواج مغزی با فرکانس‌های بالا، بیشتر از سایر فرکانس‌ها از مغز دریافت شوند، حجم رنگ‌های قرمز، نارنجی و زرد در نقشه مغز بیشتر است؛ این یعنی برخی اختلالات در مغز وجود دارند.
در مقابل، بیماری‌هایی نیز وجود دارند که امواج مغزی با فرکانس پایین را، بیشتر انتشار می‌دهند! در این صورت، نرم‌افزار دستگاه، عمدتا از رنگ‌های آبی و بنفش در نقشه مغزی استفاده میکند؛ هر یک از رنگ‌های غیر سبز، عملا نشان دهنده یک اختلال مغز و اعصاب هستند، که باید تحت درمان قرار گیرند.
بایدها و نبایدها قبل از آزمایش نقشه برداری مغز
پیش از آنکه برای تهیه نقشه مغزی اقدام کنید، لازم است مراقبت‌هایی را انجام دهید؛ از جمله مراقبت‌هایی که قبل از نقشه برداری مغز باید رعایت کنید، عبارتند از:
- حمام کردن و شستشوی بدن.
- عدم استفاده از ژل و اسپری مو.
- عدم استفاده از داروهای خواب‌آور قبل از آزمایش الکتروانسفالوگرافی.
- خاموش کردن وسایل الکترونیکی در حین آزمایش برای پیشگیری از حواس پرتی و تداخل با سنسورها.
- حفظ آرامش در حین آزمایش.
قبل از آزمایش، استراحت کافی داشته باشید؛ هرگونه احساس ناخوشایند را، با پزشک یا روانشناس خود در میان بگذارید؛ حرکت بیش از حد، بر نتیجه اسکن‌ها تقصیر می‌گذارد! بنابراین تا پایان آزمایش، آرامش خود را حفظ کنید.
هزینه نقشه برداری مغز چقدر است؟
نقشه مغزی به کمک یک دستگاه مخصوص، تحت عنوان دستگاه qEEG تهیه میشود؛ این دستگاه دارای ۱۹ سنسور است، که امواج الکتریکی را از نواحی مختلف مغز دریافت می‌کنند! این آزمایش در عین سادگی، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد؛ از این رو، هر کلینیک یا مرکز تخصصی بر اساس خدماتی که به بیماران ارائه می‌دهد، هزینه نقشه مغز را تعیین میکند.
یکی از معتبرترین مراکز تخصصی که عملیات نقشه برداری مغز را با کیفیت بالا انجام می‌دهد، کلینیک زیما درمان است. هزینه نقشه مغزی در این کلینیک، برابر با ۸۰۰ هزار تومان است (آبان ۱۴۰۲)؛ این مبلغ، در مقایسه با خدمات ارائه شده، و هزینه‌هایی که سایر کلینیک‌ها دریافت می‌کنند، بسیار مناسب است! در صورت نیاز به آزمایش نقشه برداری مغز، می‌توانید با کارشناسان زیما درمان در ارتباط باشید.
سوالات متداول درباره نقشه مغز
- آیا نقشه برداری مغز، درد دارد؟ خیر! نقشه مغز، از طریق اتصال چند سنسور به پوست سر تهیه میشود؛ بنابراین این آزمایش هیچ دردی ندارد.
- آیا در حین آزمایش گرفتن نقشه مغزی راحت هستم؟ بله. برای تهیه نقشه مغز، تنها کافی است روی یک صندلی بنشینید و چشمان خود را ببندید.
- آیا الکتروانسفالوگرافی برای کودکان هم انجام می‌گیرد؟ بله. این آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد است؛ بنابراین می‌توان برای کودکان نیز، از این روش استفاده نمود؛ مخصوصا کودکانی که دچار ADHD یا تشنج هستند.
منابع: qeegsupport.com bitbrain.com
- درخواست مشاوره رایگان
برای مشاوره رایگان توسط مشاورین ما فرم زیر را پر کنید
